گروه خشکبار طلایی مظلومیان

آن طور که آمارها و بارنامه‌های گمرکی نشان می‌دهد از حدود ۱۰۰ سال پیش ( سال ۱۳۰۱) خشکبار ایران به اروپا، خاور دور و نقاط مختلف دنیا صادر می‌شده است. ما هم از حدود ۶۲ سال پیش تاکنون با برند «حساس» مشغول تجارت در حوزه محصولات خشکبار و صادرات آن به نقاط مختلف دنیا هستیم.

در حال حاضر چندین دسته یا رشته معتبر و شناخته شده خشکبار وجود دارد که این رشته‌ها شامل پسته، خرما، کشمش، انجیر، انواع مغزها، قیصی و برگه زردآلو، انجیر تازه و خرمای مضافتی است. علاوه بر این تعدادی از رشته‌ها طی سال‌ها و دهه‌های اخیر در ایران از بین رفته و ما از کشورهای مختلف آن‌ها را وارد می‌کنیم که از آن جمله می‌توان به مغز گردو، مغز فندق و بادام اشاره کرد. بادام را از آمریکا و اسپانیا وارد می‌کنیم و فندق را از ترکیه وارد می‌کنیم. عوامل متعددی در از بین رفتن این رشته‌های صادراتی اثر گذار بوده است، اما مهم‌ترین آن، افزایش تدریجی جمعیت و افزایش نیاز و مصرف داخلی بوده که ما را  از صادرکننده این محصولات به واردکننده تبدیل کرده است. علاوه بر این به دلیل کم آبی در مناطق مختلف کشور امکان توسعه مزارع و باغات و برداشت بیشتر این محصولات وجود ندارد. این مساله در مورد پسته هم که سال‌ها بزرگترین صادرکننده آن بودیم، اتفاق افتاده است، به طوری که در سال گذشته با از دست دادن جایگاه دوم به رتبه سوم صادرکنندگان پسته در جهان تنزل یافته ایم. سال گذشته آمریکا رتبه اول را در اختیار داشت و ترکیه بالاتر از ما در جایگاه دوم قرار گرفت. در ادامه به بررسی وضعیت مهم ترین محصولات خشکبار کشور می‌پردازیم.

امسال حدود ۱ میلیون تن خرما تولید می‌کنیم که از این میزان ۲۰۰ هزار تن صادر می‌شود و بقیه؛ ۸۰۰ هزار تن در بازار داخلی مصرف می‌شود. خرما پرمصرف ترین محصولات خشکبار در ایران به حساب می‌آید به طوری که سرانه مصرف هر ایرانی حدود ۱۰  کیلوگرم خرما است.

دومین محصول پرمصرف کشور ، انگور است. از حدود ۴ میلیون تن انگور برداشت شده از باغات، ۳ میلیون تن در بازار داخلی مصرف می‌شود.از  ۱۵۰ تا ۱۷۰ هزار تن آن را به کشمش تبدیل کرده و صادر می‌کنیم.

سومین محصولی که متقاضی زیادی در بازار داخلی دارد، پسته است. ما در سال گذشته حدود ۲۰۰ هزار تن پسته تولید کردیم اما این محصول هم اکنون به ۱۰۰ هزار تن رسیده است. ۳۵ تا ۴۰ هزار تن آن در داخل به مصرف می‌رسد و ۶۰ هزار تن آن را صادر می‌کنیم. سال گذشته حدود ۱۵۰ هزار تن محصول صادر کردیم و ۵۰ هزار تن در داخل مصرف شد، اما امسال به دلیل خشکسالی، تولید به ۱۰۰ هزار تن رسیده و صادرات ما به کمتر از نصف می‌رسد. البته نکته امیدوارکننده این است که بر اساس ارزیابی که از وضعیت باغات داریم، پیش بینی می‌شود برای سال آینده (سال ۲۰۱۹) بار دیگر برداشت محصول پسته ما به ۲۰۰ هزار تن افزایش یابد، اما امسال سال سختی داریم.

انجیر محصول بعدی است که مرکز آن در استهبان فارس است. خوشبختانه تولید آن از ۱۰ هزار تن در سال گذشته به ۴۰ هزار تن رسیده است که ۲۵ هزار تن آن صادر می‌شود و ۱۵ هزار تن مصرف داخلی است.

این ۴ قلم، ۴ کالای اصلی است که بخش عمده صادرات ما را هم تشکیل می‌دهند. سایر اقلام مانند مغز گردو، بادام، برگه و قیصی است که صادرات آن کم است و بیشتر مصرف داخلی دارد.

البته هند مشتری مغز بادام ایران است و آن را به قیمت مناسبی هم می‌خرد. همچنین بر اساس آمارها سالانه ۱۵۰ هزار تن گردو تولید می‌شود که کل این میزان در بازار داخلی مصرف می‌شود و بخشی دیگر از نیاز داخلی هم با واردات تامین می‌شود.

به طور کلی ارزش صادرات خشکبار کشور حدود ۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار است که بزرگترین صادرات غیر نفتی به جز پتروشیمی‌هاست. میزان صادرات خشکبار از ابتدای انقلاب همواره رو به افزایش بوده به طوری که از حدود ۱۰۰ میلیون دلار صادرات به حدود ۲ میلیارد دلار رسیده است. تنها در دو سال اخیر به دلیل کم آبی این روند تغییر کرد و با افت مواجه شده است. کالاهای ما اعم از پسته، بادام و انجیر همواره مشتری دارد و اگر ما در داخل بتوانیم تولیدات خود را افزایش دهیم، به طور قطع در بازار جهانی این کالاها با استقبال روبه‌رو خواهند شد. ما چند سال پیش تا ۳۰۰ هزار تن پسته را صادر کردیم و در حال حاضر به ۸۰ کشور پسته صادر می‌کنیم، اما متاسفانه مساله کم آبی ضربه بزرگی به صادرات آن وارد کرده است. از سوی دیگر مساله نوسانات ارزی و ارز ۴۲۰۰ تومانی هم مشکلات زیادی را برای ما ایجاد کرده چراکه با توجه به قیمت تمام شده کنونی آن، صادرات پسته تنها با ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ هزار تومان ممکن است و در غیر این صورت امکان صادرات وجود ندارد. ما درباره این موضوع با مسئولان کشور گفت‌وگو کرده‌ایم و انتظار داریم در مورد چارچوب‌هایی که برای صادرکنندگان مشخص شده و نرخ ارز تعیین شده، اصلاحاتی را انجام دهند.

از مشکلات دیگری که برای صادرات وجود دارد می‌توان به چالش‌های موجود در حمل و نقل و بسته‌بندی و آفتی که در برخی محصولات از جمله پسته وجود دارد، اشاره کرد. تلاش زیادی برای کنترل آفت پسته صورت گرفته و در مناطق زیادی از کشور این مساله حل شده، اما همچنان در برخی مناطق این مساله وجود دارد. مهم‌ترین راهکار مبارزه با این آفت، برداشت و انبار و بسته‌بندی زودتر پسته است. در سال‌های گذشته، میزان مرجوعی پسته صادراتی ما به اروپا در اثر این آفت حدود ۱۵ درصد بود که در سال گذشته به ۳ درصد رسیده است. مساله حمل و نقل به دلیل اتفاقاتی که به تازگی رخ داد، ایجاد شد و منجر به افزایش ۵۰ درصدی هزینه حمل و نقل شده و هزینه تمام شده کالای صادراتی را افزایش داده است.

مشکل دیگر صادرات خشکبار و به طور کلی صادرکنندگان کشور بحث مالیات است. بر اساس قانون صادرکنندگان از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند، اما اداره مالیات از صادرکننده مبلغ آن را بپردازد تا در آینده آن را پس بدهد، اما پس از اخذ مالیات آن را پس نمی‌دهند!

بحث تحریم‌های مالی هم چالش‌های زیادی را برای صادرکنندگان ایجاد کرده است. متاسفانه به دلیل عدم همکاری بانک‌ها با بانک‌های ایران، صادرکننده ما برای  انتقال پول از مقاصد صادراتی در نقاط مختلف دنیا با مسائل زیادی روبه‌رو می‌شود و گاهی باید از چند فرآیند مختلف برای دریافت پول خود استفاده کند.

چشم‌انداز صنعت خشکبار کاملا روشن و مثبت است. همان طور که اشاره شد محصولات ما مشتریان زیادی دارد و ما اگر بتوانیم مساله تامین آب را برای تولید این محصولات حل کنیم، بازار بزرگی را در مقابل خود می‌بینیم. در مورد پسته، برآورد صادرات ۵۰۰ هزار تن در سال بود که به عدد ۳۰۰ هزار تن هم رسیدیم، اما به دلیل کمبود، این روند قطع شد.